Karol Darwin przez swoją teorię ewolucji drogą doboru naturalnego dokonał niewątpliwego przełomu w dziedzinie nauk przyrodniczych. Proponowane przez niego wyjaśnienie pochodzenia i różnorodności organizmów zmieniło w świecie nauki postrzeganie tego, czym właściwie jest życie. Choć angielski przyrodnik nie był pierwszym proponentem ewolucjonizmu w biologii[1], to jednak właśnie on zaproponował i rozpropagował spójną i dla wielu wiarygodną teorię rozwoju życia na Ziemi. Teoria doboru naturalnego zadomowiła się w nauce tak silnie, że stanowi wręcz jej niepomijalny element. Znany biolog ewolucyjny, Theodosius Dobzhansky, stwierdził nawet: „Nic w biologii nie ma sensu, jeśli nie jest rozpatrywane w świetle teorii ewolucji”[2]. We współczesnej nauce koncepcja doboru naturalnego funkcjonuje nie tylko w kontekście nauk biologicznych, ale również w chemii, fizyce czy naukach społecznych[3]. Nie są to jednak jedyne przejawy ekspansji darwinizmu.
Darwin nie wprowadził do nauki jedynie propozycji rozwiązania problemu różnorodności życia, ale zmienił jej metodologię, czego skutkiem jest niemal powszechne uznanie naturalizmu metodologicznego jako głównego kryterium naukowości[4]. Nie ma oczywiście nic złego w nowych teoriach, czy nawet w zmienianiu kryteriów naukowości, jeśli faktycznie przyczynia się to do rozwoju nauki oraz wiedzy o świecie[5]. Problem jednak stanowią motywacje stojące za przyjmowaniem i stosowaniem naturalizmu metodologicznego (a co za tym idzie: darwinizmu) jako podstawowego kryterium naukowości. Jak zauważa Robert F. Shedinger w swoim tekście Ideologiczna natura darwinowskiego ewolucjonizmu, darwinizm posiada wyraźne cechy ideologii. Tekst Shedingera nie jest jednak próbą zdyskredytowania teorii Darwina i wszystkich jej składników, bowiem niewątpliwie koncepcja dobru naturalnego stanowi wiarygodne wyjaśnienie niektórych procesów biologicznych. Shedinger skupia się na języku stosowanym przez zwolenników darwinizmu, który jest charakterystyczny dla ruchów ideologicznych, a także na podejściu orędowników darwinizmu do zagadnień naukowych. Autor zauważa, że darwinowska ideologia hamuje rozwój nauki, gdyż każde nowe odkrycie w biologii stara się wyjaśnić doborem naturalnym, a jeśli na podstawie obecnej wiedzy nie sposób podać wiarygodnego wyjaśnienia, to ostatnią deską ratunku pozostaje przypadek, albowiem wyjaśnienia wychodzące poza przyczyny czysto przyrodnicze nie są brane pod uwagę.
Wśród twierdzeń darwinistów bardzo często można się natknąć na zdania kontrowersyjne i – zdaniem niektórych – nienaukowe[6]. Choć darwinistyczni radykałowie zarzucają teorii inteligentnego projektu nienaukowość i motywacje religijne[7], to jednak okazuje się, że nie dostrzegają, iż to darwinizm wykazuje się nie tylko motywacjami religijnymi, ale sam staje się czymś na kształt nonteistycznej, ateistycznej lub antyteistycznej quasi-religii, co stoi w sprzeczności z głoszonymi poglądami na temat „czystości” nauki, która dąży do poszukiwania najlepszych wyjaśnień, a nie takich, które są zgodne z odgórnie narzuconymi ograniczeniami.
Shedinger zauważa niebezpieczeństwo dogmatyzacji teorii naukowych. Jego tekst nie jest krytyką darwinizmu, ale ostrzeżeniem przed niebezpieczeństwami płynącymi z teorii naukowych o ideologicznym charakterze, sytuacja taka może bowiem dotyczyć każdej teorii naukowej. Głównym zadaniem zarówno dla naukowców, jak i laików powinna być dbałość o to, aby nie dogmatyzować teorii naukowych, a jedynie przyjmować je jako aktualnie najlepsze wyjaśnienie dla danego zjawiska, podobnie jak było w przypadku teorii grawitacji Newtona, zanim te same zjawiska zostały jeszcze dokładniej opisane przez Einsteina[8].
Literatura
- Bagrowski B., Co ma wspólnego geocentryzm i neodarwinizm? – czyli o rozpaczliwym budowaniu twierdzy, „W Poszukiwaniu Projektu” 24 II 2021 [dostęp 09 IV 2021].
- Bolejko, From Newton to Einstein: The Origins of General Relativity, „The Conversation” 2015 [dostęp 09 IV 2021].
- Budzicz Ł., Znaczenie myślenia ewolucyjnego we współczesnej psychologii, „Nauka” 2012, nr 3/2012, s. 91‒118 [dostęp 09 IV 2021].
- Ciemna strona darwinizmu, „Blog Fundacji En Arche” 19 III 2021 [dostęp 09 IV 2021].
- Czy teoria inteligentnego projektu jest doktryną religijną?, „Blog Fundacji En Arche” 26 II 2021 [dostęp 09 IV 2021].
- Dobzhansky T., Nothing in Biology Makes Sense Except in the Light of Evolution, „The American Biology Teacher” 1973, Vol. 35, No. 3, s. 125‒129.
- Evolution News, Darwinizm jako panteizm lub witalizm, tłum. D.J. Skotarek, „W Poszukiwaniu Projektu” 05 XI 2020 [dostęp 09 IV 2021].
- Malec G., Ewolucjonizm przed Darwinem: Matthew, Blyth, Wallace, „Filozoficzne Aspekty Genezy” 2015, t. 12, s. 83–108 [dostęp 09 IV 2021].
- Pokłosie Darwina, „Blog Fundacji En Arche” 27 XI 2020 [dostęp 09 IV 2021].
- Shedinger R.F., Ideologiczna natura darwinowskiego ewolucjonizmu, tłum. K. Jodkowski, „W Poszukiwaniu Projektu” 17 X 2019 [dostęp 09 IV 2021].
- Tomala L., Polacy w „Science” pokazali chemiczne „drzewo początków życia”, „Nauka w Polsce” 2020 [dostęp 09 IV 2021].
- Wolchover N., A New Physics Theory of Life, „Quanta Magazine” 2014 [dostęp 09 IV 2021].
[1] Por. G. Malec, Ewolucjonizm przed Darwinem: Matthew, Blyth, Wallace, „Filozoficzne Aspekty Genezy” 2015, t. 12, s. 83–108 [dostęp 09 IV 2021].
[2] Por. T. Dobzhansky, Nothing in Biology Makes Sense Except in the Light of Evolution, „The American Biology Teacher” 1973, Vol. 35, No. 3, s. 125–129.
[3] Por. L. Tomala, Polacy w „Science” pokazali chemiczne „drzewo początków życia”, „Nauka w Polsce” 2020 [dostęp 09 IV 2021]; N. Wolchover, A New Physics Theory of Life, „Quanta Magazine” 2014 [dostęp 09 IV 2021]; Ł. Budzicz, Znaczenie myślenia ewolucyjnego we współczesnej psychologii, „Nauka” 2012, nr 3/2012, s. 91-118 [dostęp 09 IV 2021].
[4] Por. Pokłosie Darwina, „Blog Fundacji En Arche” 27 XI 2020 [dostęp 09 IV 2021].
[5] Por. B. Bagrowski, Co ma wspólnego geocentryzm i neodarwinizm? – czyli o rozpaczliwym budowaniu twierdzy, „W Poszukiwaniu Projektu” 24 II 2021 [dostęp 09 IV 2021].
[6] Por. Ciemna strona darwinizmu, „Blog Fundacji En Arche” 19 III 2021 [dostęp 09 IV 2021]; Evolution News, Darwinizm jako panteizm lub witalizm, tłum. D.J. Skotarek, „W Poszukiwaniu Projektu” 05 XI 2020 [dostęp 09 IV 2021].
[7] Por. Czy teoria inteligentnego projektu jest doktryną religijną?, „Blog Fundacji En Arche” 26 II 2021 [dostęp 09 IV 2021].
[8] Por. K. Bolejko, From Newton to Einstein: The Origins of General Relativity, „The Conversation” 2015 [dostęp 09 IV 2021].