Książka Karola Darwina pod tytułem O powstawaniu gatunków drogą doboru naturalnego, czyli o utrzymywaniu się doskonalszych ras w walce o byt z 1859 roku, stanowi niewątpliwie istotny wkład w historii nauk o życiu. Angielski przyrodnik dokonał rewolucji w nauce, wyjaśniając życie w kategoriach czysto naturalistycznych. Założył, że dobór naturalny jest głównym mechanizmem odpowiedzialnym za istniejącą różnorodność życia na Ziemi. Niemniej współczesna biologia pokazuje, że proces ewolucji jest dużo bardziej złożony, niż wyobrażał to sobie Darwin. Głównym problemem nie jest jednak wiarygodność mechanizmów zaproponowanych przez Darwina, ale filozofia, którą przyjął, i idąca za tym ideologia.
Skłonność Darwina do wyjaśnień naturalistycznych była powodem przyjęcia przez niego abiogenezy jako wiarygodnego mechanizmu tłumaczącego pochodzenie życia. Angielski przyrodnik skłaniał się do tej idei, choć nie miał pewności co do natury początków życia. Nie brał jednak pod uwagę koncepcji panspermii, czyli kosmicznego pochodzenia życia, oraz ze względów oczywistych nie dopuszczał – nazywanej w taki lub inny sposób – idei inteligentnego projektu. Darwin wprowadził do nauki zasadę naturalizmu metodologicznego, w świetle której w naukach przyrodniczych nie należy odwoływać się do przyczyn nadnaturalnych i celowościowych. Uczony w ten sposób chciał wykluczyć z nauki odwołania do wszelkich innych istot nadprzyrodzonych i ich zamiarów. Na gruncie zasady naturalizmu metodologicznego wyrosła ideologia materializmu, która od tamtej pory nierozerwalnie towarzyszy naukom przyrodniczym.
Naturalistyczne założenia Darwina budziły jednak kontrowersje szczególnie w jego czasach. Książka O powstawaniu gatunków uznawana była za akt odrzucenia Boga. Wzbudzało to niezadowolenie ówczesnych chrześcijan, bowiem intencje Darwina odczytywano jako wyraźnie ateistyczne, a nawet antyteistyczne. Choć rzeczywiście poprzez kreowanie idei samonapędzającego się świata Darwin miał na celu wykluczenie konieczności istnienia jakiegokolwiek absolutu, to jawne odrzucanie tej lektury przez chrześcijan skłoniło go do wplecenia w kolejne wydania książki jednego drobnego zdania, w którym odwołał się do Stwórcy w kontekście pojawienia się pierwszych form życia. Na stronie 515 II wydania zamieścił słowa „Wzniosły zaiste jest pogląd, że Stwórca natchnął życiem kilka form lub jedną tylko, i że gdy planeta nasza, podlegająca ścisłym prawom ciążenia, dokonywała swych obrotów, z tak prostego początku zdołał się rozwinąć i wciąż rozwija nieskończony szereg form najpiękniejszych i najbardziej godnych podziwu”. Jest to jeden z najczęściej cytowanych fragmentów dzieła Darwina, w którym niektórzy komentatorzy (historycy nauki oraz uczeni zajmujący się sporem ewolucjonizmu z kreacjonizmem) doszukują się poglądów kreacjonistycznych u Darwina. Warto jednak zaznaczyć, że była to jedynie zagrywka, aby również zwolennicy teizmu nie skreślali odgórnie teorii zaproponowanej przez Darwina.
Polemika dotycząca ustalenia przyczyn, które mogły skłonić Darwina do tej istotnej zmiany w jego tekście, a także konsekwencje, jakie to za sobą niesie, znajdują się w artykule „Wzniosły jest pogląd, że Stwórca…”, czyli łapówka Darwina dla chrześcijan, zamieszczonym w czasopiśmie „Filozoficzne Aspekty Genezy”, a udostępnionym niedawno na stronie „W poszukiwaniu projektu”.
Źródło zdjęcia: Image by Alexas_Fotos from Pixabay
