Nauka jest procesem zdobywania informacji, dlatego też zagadnienia, które niektórym wydają się rozstrzygnięte, zawsze można rozwinąć, uszczegółowić lub obalić. Nawet po dziesiątkach lat pewne twierdzenia można udoskonalić, również w teoretycznie nienaruszalnych teoriach. Warto jednak zaznaczyć, że teorie naukowe nie są i nie mogą być niepodważalne[1], dlatego też jeśli wnioski z badań są niezgodne z teorią, to przemawia to na niekorzyść teorii i należy wprowadzić konieczne jej modyfikacje albo całkowicie porzucić teorią na rzecz nowej koncepcji. (Oczywiście proces „porzucania” teorii jest skomplikowany i wbrew powszechnemu mniemaniu nie zależy jedynie od obserwacji.)
Jednym z przykładów teorii, która wydawała się solidna, jest geocentryzm wywodzący się ze starożytnej Grecji i broniony oraz utrzymywany przez prawie 1500 lat mimo niezgodności z niektórymi danymi obserwacyjnymi. Teoria geocentryczna była uzupełniana przez dodatkowe twierdzenia, jednak z biegiem czasu nie nadążano już z kolejnymi uzupełnieniami takimi jak ekwanty, czy epicykle. Mikołaj Kopernik postanowił poszukać prostszego rozwiązania i zaproponował model heliocentryczny, który wyjaśniał ruch ciał niebieskich[2]. Udoskonalony później przez Johannesa Keplera i innych badaczy model kopernikański obowiązuje aż do czasów współczesnych, a odkrycia epoki wypraw kosmicznych jedynie potwierdzają jego założenia. Kopernik zainicjował rewolucję naukową, która dała początek nowożytnemu pojmowaniu nauki. Potrafił bowiem nie tylko zaproponować model Układu Słonecznego odbiegający od ówczesnego pojmowania kosmosu, ale również dokonał przewrotu w sposobie myślenia, gdyż potrafił przeciwstawić się autorytetom i panującym teoriom.
Podobnie sytuacja wygląda w przypadku darwinowskiego modelu ewolucji biologicznej. Teoria Darwina bowiem – ze względu na czas jej powstania – nie przewidywała przełomu, jaki nastąpił później w biologii molekularnej (odkrycie informacji genetycznej), jednak współczesna wersja tej teorii, czyli neodarwinizm, uzupełnia twierdzenia Darwina o wiedzę z zakresu mutacji genetycznych. Z biegiem czasu jednak pojawiają się kolejne wyzwania, którym darwinizm musi stawić czoła, takie jak epigenetyka[3], alternatywne hipotezy ewolucjonistyczne[4] czy teoria inteligentnego projektu[5]. Jednakże zwolennicy darwinizmu nieustannie tworzą kolejne uzupełnienia do swojej teorii, często popadając w skrajności i nadając materii właściwości twórcze, a informacji – właściwości materialne[6]. Takie różnego rodzaju zabiegi przypominają obronę teorii geocentrycznej w świetle mnożących się problemów. O tej analogii oraz historii wspomnianych teorii opowiada tekst zamieszczony na stronie „W Poszukiwaniu Projektu”, pt. Co ma wspólnego geocentryzm i neodarwinizm? – czyli o rozpaczliwym budowaniu twierdzy. Tekst przedstawia konkretne zarzuty stawiane niegdyś teorii geocentrycznej i wyjaśnione przez model Kopernika i Keplera, a także argumenty zwolenników teorii inteligentnego projektu (np. nieredukowalną złożoność, biomimetykę czy neuroestetykę), które darwinizm cały czas próbuje obalić kolejnymi twierdzeniami, aby obronić pierwotne założenia. Twierdzenia te jednak często nie są poparte żadnymi empirycznymi argumentami.
Literatura
1. Bagrowski B., Co ma wspólnego geocentryzm i neodarwinizm? – czyli o rozpaczliwym budowaniu twierdzy, „W Poszukiwaniu Projektu” 2021 [dostęp 26 III 2021].
2. Czy konstrukty teoretyczne mogą być materialne?, „Blog Fundacji En Arche” 2021 [dostęp 26 III 2021].
3. Evolution News, Darwinizm jako panteizm lub witalizm, tłum. D.J. Skotarek, „W Poszukiwaniu Projektu” 2020 [dostęp 26 III 2021].
4. Janusz G., Darwin pod lupą: u podstaw wielkiej teorii, „W Poszukiwaniu Projektu” 2020 [dostęp 26 III 2021].
5. Jodkowski K., Czym naprawdę jest teoria inteligentnego projektu? Odpowiedź na kiepską analizę blogera „To tylko teoria”, „W Poszukiwaniu Projektu” 2020 [dostęp 26 III 2021].
6. Jodkowski K., Filozofia nauki XX wieku, w: Filozofia współczesna, red. L. Gawor, Z. Stachowski, Bydgoszcz–Warszawa–Lublin 2006, s. 235–257 [dostęp 26 III 2021].
7. Malec G., Teoria inteligentnego projektu – rys historyczny, „W Poszukiwaniu Projektu” 2019 [dostęp 26 III 2021].
8. Matematyka a niebo: Ptolemeusz i jego system geocentryczny, w: Matematyka a dzieje myśli, „Uniwersytet Jagielloński bez Granic” [dostęp 26 III 2021].
9. Smith D., Epigenetics, „Encyclopedia of Clinical Neuropsychology” 2017 [dostęp 26 III 2021].
10. Stasiak P., Rozszerzona synteza ewolucyjna: struktura, założenia i prognozy, „W Poszukiwaniu Projektu” 2021 [dostęp 26 III 2021].
[1] „Zgodnie z falsyfikacjonistycznym kryterium demarkacji, twierdzenie jest naukowe, jeśli można je obalić na podstawie danych empirycznych”, cyt. za: K. Jodkowski, Filozofia nauki XX wieku, w: Filozofia współczesna, red. L. Gawor, Z. Stachowski, Bydgoszcz–Warszawa–Lublin 2006, s. 244 [235–257] [dostęp 26 III 2021].
[2] Por. Matematyka a niebo: Ptolemeusz i jego system geocentryczny, w: Matematyka a dzieje myśli, „Uniwersytet Jagielloński bez Granic” [dostęp 26 III 2021].
[3] Por. D. Smith, Epigenetics, „Encyclopedia of Clinical Neuropsychology” 2017 [dostęp 26 III 2021].
[4] Por. G. Janusz, Darwin pod lupą: u podstaw wielkiej teorii, „W Poszukiwaniu Projektu” 2020 [dostęp 26 III 2021]; P. Stasiak, Rozszerzona synteza ewolucyjna: struktura, założenia i prognozy, „W Poszukiwaniu Projektu” 2021 [dostęp 26 III 2021].
[5] Por. K. Jodkowski, Czym naprawdę jest teoria inteligentnego projektu? Odpowiedź na kiepską analizę blogera „To tylko teoria”, „W Poszukiwaniu Projektu” 2020 [dostęp 26 III 2021]; G. Malec, Teoria inteligentnego projektu – rys historyczny, „W Poszukiwaniu Projektu” 2019 [dostęp 26 III 2021].
[6] Por. Evolution News, Darwinizm jako panteizm lub witalizm, tłum. D.J. Skotarek, „W Poszukiwaniu Projektu” 2020 [dostęp 26 III 2021]; Czy konstrukty teoretyczne mogą być materialne?, „Blog Fundacji En Arche” 2021 [dostęp 26 III 2021].