O pochodzeniu. Ujęcie naukowe

Seria „O pochodzeniu” 

Historia myśli ludzkiej obfituje w rozmaite próby zrozumienia otaczającego nas świata przyrody. Zagadnienia, które wzbudzają w tym obszarze zapewne najwięcej kontrowersji, dotyczą pochodzenia Wszechświata, życia i człowieka. O pochodzeniu to trzy tomy zebranych artykułów pod redakcją Grzegorza Malca, omawiające zagadkę pochodzenia w ujęciu filozoficznym (tom 1), historycznym (tom 2) i naukowym (tom 3).  

Cechą charakterystyczną całej serii jest podejście polemiczne, które pozwala czytelnikowi poznać różnorodne opinie i argumenty wybitnych uczonych prezentujących odmienne stanowiska w sprawach m.in. naturalizmu, teorii inteligentnego projektu i teorii ewolucji, a także tło historyczne toczących się debat. Na wszystkie trzy tomy składa się staranny wybór artykułów przybliżających polskiemu czytelnikowi kontrowersje dotyczące problematyki pochodzenia, która nieustannie wzbudza ogromne zainteresowanie. 

Dr Grzegorz Malec jest absolwentem studiów filozoficznych na Uniwersytecie Zielonogórskim. Napisał rozprawę doktorską na temat Spory o plagiat darwinowskiej teorii ewolucji. Wygłosił referaty na kilkudziesięciu konferencjach naukowych, napisał kilkanaście artykułów i kilka recenzji. Zajmuje się także tłumaczeniami tekstów filozoficznych, historycznych i naukowych. Obszar jego głównych zainteresowań to filozofia i historia nauki (zwłaszcza historia ewolucjonizmu i postać Karola Darwina). Interesuje się także teorią inteligentnego projektu, którą uważa za wartościową próbę wyjaśnień pochodzenia i rozwoju życia na Ziemi.

Prof. dr hab. Stanisław Mariusz Karpiński w 1994 roku uzyskał w SLU w Umeå w Szwecji stopień doktora w zakresie komórki drzew i biologii molekularnej roślin. W 1995 roku uzyskał stypendium szwedzkiego rządu na 2-letni staż podoktorski w John Innes Centre w Norwich, GB. W 1997 roku został adiunktem w SLU w Umeå. W tym samym odkrył i opisał w „The Plant Cell” mechanizm retroaktywnej komunikacji chloroplastów z jądrem komórkowym, a dwa lata później odkrył i opisał w „Science” mechanizm systemowej nabytej aklimatyzacji u roślin i został profesorem Uniwersytetu Sztokholmskiego. W latach 2004–2008 w czterech artykułach w „The Plant Cell” opisał mechanizmy retroaktywnych sygnałów komórkowych regulujących jednocześnie odpowiedzi aklimatyzacyjne i obronne u roślin. W 2009 roku został laureatem konkursu Welcome FNP i uzyskał tytuł profesora od prezydenta RP, a w 2010 roku przedstawił w „The Plant Cell” analogiczny do systemu nerwowego zwierząt systemowy mechanizm przekazywania sygnałów elektrycznych i fizjologiczną pamięć świetlną u roślin. W 2022 roku odkrył i opisał w „The Plant Cell” mechanizm przekazywania sygnałów elektrycznych między stykającymi się liśćmi różnych roślin i molekularny mechanizm sieciowo nabytej aklimatyzacji. W tym samym roku został uhonorowany za wybitne osiągnięcia naukowe Medalem im. prof. Władysława Szafera. Odznaczony Krzyżem Wolności i Solidarności (2015), Złotym Krzyżem Zasługi (2022), Złotym Medalem za długoletnią służbę (2021).

Simon Conway Morris jest angielskim paleontologiem, który zajmuje się również zagadnieniami biologii ewolucyjnej i astrobiologii. Z wyróżnieniem ukończył studia geologiczne na Bristol University. Następnie przeniósł się do St John’s College (kolegium University of Cambridge) i tam napisał pracę doktorską pod kierunkiem wybitnego angielskiego paleontologa Harry’ego B. Whittingtona. Po studiach został zatrudniony na Wydziale Nauk o Ziemi University of Cambridge i z tą uczelnią związał karierę akademicką. Jest współredaktorem opublikowanej w 1991 roku pracy zbiorowej The Early Evolution of Metazoa and the Significance of Problematic Taxa [Wczesna ewolucja zwierząt wielokomórkowych i znaczenie problematycznych taksonów]. W 1998 roku ukazała się jego książka The Crucible of Creation: The Burgess Shale and the Rise of Animals [Tygiel stworzenia. Łupki z Burgess i powstanie zwierząt], w której przedstawił swoje badania nad skamieniałościami w łupkach z Burgess. Początkowo twierdził, że w procesie ewolucji kluczową rolę odgrywa przypadek, lecz później zmienił zdanie i w książce Life’s Solution: Inevitable Humans in a Lonely Universe [Rozwiązania życia. Nieuniknione pojawienie się ludzi w samotnym Wszechświecie] zawarł pogląd, że ewolucja nie może przebiegać różnymi ścieżkami, ale jest ograniczona do konicznych rozwiązań. Do tego wniosku doszedł na podstawie wielu przykładów konwergentnej ewolucji – między innymi wśród ssaków łożyskowych i torbaczy – kiedy organizmy odlegle ze sobą spokrewnione są wyposażone w podobne rozwiązania anatomiczne. Twierdzi ponadto, że konieczność sprzyjających życiu rozwiązań nie dotyczy jedynie rozwoju, lecz także powstania życia na Ziemi. 

Lindsay R. Craig jest amerykańską filozof biologii specjalizującą się w filozofii i historii biologii ewolucyjnej i ewolucyjnej biologii rozwoju. Jej kariera od początku jest związana z Temple University. Jest autorką artykułów publikowanych między innymi na łamach „Philosophy of Science”, „Perspectives on Science” czy „Biological Theory”. Zwraca uwagę na problemy terminologiczne występujące we współczesnym ewolucjonizmie, między innymi na problemy związane z terminem „neodarwinizm”. Podkreśla, że uczeni różnie się nim posługują i nie zawsze wiadomo, co mają na myśli. Opowiada się za pluralizmem wyjaśnień w biologii, argumentując, że jedno podejście nie jest w stanie wyjaśnić całej różnorodności życia. 

Douglas J. Futuyma jest amerykańskim biologiem ewolucyjnym specjalizującym się w zagadnieniach specjacji, dywergencji i biologii populacyjnej. Tytuł licencjata z biologii konserwatorskiej uzyskał na Cornell University, a następnie studiował zoologię na University of Michigan, gdzie w 1966 roku otrzymał tytuł magistra zoologii, a w 1969 roku stopień doktora zoologii. Po studiach został zatrudniony na Wydziale Ekologii i Ewolucji Stony Brook University, gdzie w 2001 roku otrzymał stanowisko Distinguished Professor. W latach 2002–2003 był kierownikiem Wydziału Ekologii i Biologii Ewolucyjnej na University of Michigan, a następnie w latach 2003–2004 piastował stanowisko Lawrence B. Slobodkin Collegiate Professor. W 2004 roku wrócił na Stony Brook University i tam wykładał biologię ewolucyjną i ekologię ewolucyjną. Otrzymał wile prestiżowych wyróżnień, napisał kilkadziesiąt artykułów opublikowanych w renomowanych czasopismach naukowych i kilkanaście książek. Jest autorem docenianych podręczników akademickich z biologii ewolucyjnej. Jest także autorem książek popularnonaukowych. Napisał Science on Trial: The Case for Evolution [Nauka przed sądem. Argument na rzecz ewolucjonizmu], gdzie analizuje kontrowersję znaną jako spór ewolucjonizmu z kreacjonizmem. Jedna z jego najnowszych książek – How Birds Evolve: What Science Reveals about Their Origin, Lives, and Diversity [O ewolucji ptaków. Co nauka mówi o ich pochodzeniu, życiu i różnorodności] – poświęcona zagadnieniu ewolucji ptaków cieszy się niesłabnącym zainteresowaniem wśród największych towarzystw ornitologicznych i specjalistów w tej dziedzinie. 

Stephen C. Meyer jest amerykańskim historykiem nauki i filozofem nauki. W 1981 roku uzyskał tytuł licencjata geofizyki na Whitworth College (ob. Whitworth University) w Spokane. W kolejnych latach pracował w wyuczonym zawodzie w międzynarodowej korporacji Atlantic Richfield Company w Dallas. W 1986 roku podjął studia na University of Cambridge, po których uzyskał stopień doktora historii nauki i filozofii nauki. Następnie został zatrudniony jako wykładowca filozofii w Whitworth College, gdzie spędził dwanaście lat. W międzyczasie pracował również na Palm Beach Atlantic University na Florydzie, a w 2002 roku oficjalnie stanął na czele Center for Science and Culture, ośrodka należącego do Discovery Institute. W 2009 roku ukazała się pierwsza książka Meyera zatytułowana Podpis w komórce. DNA i świadectwa inteligentnego projektu [tłum. J. Chojak-Koźniewska, „Seria Inteligentny Projekt”, Fundacja En Arche, Warszawa 2021]. Praca ta została uznana za Książkę Roku przez czasopismo „The Times Literary Supplement”, a magazyn „World” przyznał jej autorowi tytuł Człowieka Roku 2009. W 2013 roku ukazała się jego druga książka zatytułowana Wątpliwość Darwina. Kambryjska eksplozja życia jako świadectwo inteligentnego projektu [tłum. A. Baranowski, „Seria Inteligentny Projekt”, Fundacja En Arche, Warszawa 2021]. Meyer jest także jednym z redaktorów obszernej pracy zbiorowej Theistic Evolution: A Scientific, Philosophical, and Theological Critique [Teistyczny ewolucjonizm. Krytyka naukowa, filozoficzna i teologiczna] oraz autorem kilku tekstów zawartych w tej książce. Obecnie nadal jest dyrektorem Center for Science and Culture i aktywnie rozwija teorię inteligentnego projektu. 

Denis Noble jest angielskim fizjologiem i biologiem. Studiował fizjologię na University College London, a następnie, na tej samej uczelni, rozpoczął studia doktoranckie, w czasie których badał przewodnictwo jonowe mięśnia sercowego i opracował matematyczny model kardiomiocytów. Wyniki tych badań zostały opublikowane w dwóch artykułach: w „Nature”, a następnie w „The Journal of Physiology”. Jego najbardziej znana książka dotycząca tego zagadnienia to The Initiation of the Heartbeat [Inicjacja bicia serca]. Noble jest jednym z pionierów biologii systemów oraz jednym z twórców podejścia zwanego rozszerzoną syntezą ewolucyjna. Twierdzi, że nowoczesna synteza sprowadzająca wyjaśnienia biologiczne głównie do losowych mutacji i procesu selekcji jest niewiarygodna. Nie zgadza się z Richardem Dawkinsem, który utrzymuje, że jednostką selekcji są geny, a organizmy są jedynie maszynami przetrwania dla genów. Noble podkreśla, że koncepcja samolubnego genu nie jest dobrym wyjaśnieniem ewolucji biologicznej, geny zaś funkcjonują w służbie organizmu, a nie odwrotnie. Jest krytykiem koncepcji determinizmu genetycznego. Tym zagadnieniom zostały poświęcone dwie najbardziej znane jego książki: opublikowana w 2006 roku The Music of Life: Biology Beyond Genes [Muzyka życia. Biologia powyżej poziomu genów] i opublikowana dziesięć lat później Dance to the Tune of Life: Biological Relativity [Tańcząc do melodii życia. Względność biologiczna]. Noble napisał ponad 300 artykułów dla renomowanych czasopismach naukowych, otrzymał wiele nagród i wyróżnień, a także wygłosił odczyty w kilkunastu krajach. 

Steinar Thorvaldsen jest norweskim matematykiem i bioinformatykiem. Specjalizuje się także w informatologii i technologii edukacyjnej. Studiował na Norges teknisk-naturvitenskapelige universitet i Norges arktiske universitet. Publikował między innymi w „Scandinavian Journal of Psychology”, „Transactions on Computational Biology and Bioinformatics”, „Journal of the Royal Statistical Society Series C: Applied Statistics” i „Journal of Theoretical Biology”. Wraz z Ole Hössjerem doszedł do wniosku, że informacja zawarta w sekwencjach genetycznych nie mogła powstawać drogą losowych rekombinacji genów, lecz jest świadectwem przemawiającym na rzecz teorii inteligentnego projektu. Uczeni twierdzą również, że kategoria precyzyjnego dostrojenia jest użyteczna nie tylko w fizyce czy astronomii, ale także w biologii molekularnej. Obecnie jest zatrudniony na Wydziale Edukacji Norges arktiske universitet, gdzie wykłada bioinformatykę, astronomię i statystykę. Interesuje się także historią nauki. 

Ola Hössjer jest szwedzkim statystykiem matematycznym. Obecnie jest zatrudniony na Stockholms universitet. Publikował między innymi w „Multiple Sclerosis Journal”, „Molecular Ecology”, „Journal of Applied Probability”, „Modern Stochastics: Theory and Applications”, „Theoretical Population Biology”, „Molecular Ecology Resources” i „Journal of Theoretical Biology”. Specjalizuje się w bioinformatyce, genetyce populacyjnej, genetyce statystycznej, biostatystyce, statystyce przestrzennej i statystyce odpornościowej. Wraz ze Steinarem Thorvaldsenem doszedł do wniosku, że informacja zawarta w sekwencjach genetycznych nie mogła powstawać drogą losowych rekombinacji genów, lecz jest świadectwem przemawiającym na rzecz teorii inteligentnego projektu. Uczeni twierdzą również, że kategoria precyzyjnego dostrojenia jest użyteczna nie tylko w fizyce czy astronomii, ale także w biologii molekularnej. 

Niniejsza książka podejmuje zasadnicze w naukach przyrodniczych zagadnienie pochodzenia bioróżnorodności. Z sześciu tekstów wybitnych specjalistów, prezentujących różne punkty widzenia na tytułowe zagadnienie, Czytelnik dowie się, że: biologia ewolucyjna jest w przededniu rewolucyjnej zmiany; przeoczono alternatywną linię argumentacji w debacie nad związkiem między neodarwinizmem a ewolucyjną biologią rozwoju; teoria ewolucji będzie podlegała dalszemu rozszerzaniu; mechanizmy selekcji i mutacji genetycznych nie stanowią adekwatnego przyczynowo wyjaśnienia powstawania form biologicznych należących do wyższych grup taksonomicznych; biologia molekularna nie potwierdza założeń, które legły u podstaw nowoczesnej syntezy; teza o dostrojeniu jest zagrożeniem dla konwencjonalnej darwinowskiej teorii ewolucji. Książka ta powinna znaleźć się na półce każdego, kto interesuje się problematyką pochodzenia życia. – dr hab. Krzysztof J. Kilian, prof. UZ

Książka porusza zagadnienia pochodzenia i ewolucji życia badane metodami nauk matematyczno-przyrodniczych. Współautorami publikacji są wybitni naukowcy usiłujący budować coraz bardziej adekwatne modele wyjaśniające, heurystyczne i prognostyczne. Przybliżają się oni do głębszego rozumienia natury życia i kreślą możliwe szczegółowe scenariusze jego pochodzenia i rozwoju. Współczesna dyskusja naukowa wokół tych zagadnień nadal jednak pozostaje uwikłana w spory filozoficzne, zwłaszcza dotyczące: istoty procesów życiowych, przyczynowości sprawczej i celowej, pluralizmu teoretycznego, idei precyzyjnego dostrojenia biosystemów, możliwości opracowania nowej rozszerzonej syntezy ewolucyjnej. Ta bogata w bibliografie źródłowe książka może być inspirująca nie tylko dla przyrodników – zwłaszcza biologów, ale również filozofów przyrody i filozofów nauki; zaciekawi także czytelników o różnych innych zainteresowaniach. – prof. dr hab. Marian Wnuk