O pochodzeniu. Ujęcie historyczne

Seria „O pochodzeniu” 

Historia myśli ludzkiej obfituje w rozmaite próby zrozumienia otaczającego nas świata przyrody. Zagadnienia, które wzbudzają w tym obszarze zapewne najwięcej kontrowersji, dotyczą pochodzenia Wszechświata, życia i człowieka. O pochodzeniu to trzy tomy zebranych artykułów pod redakcją Grzegorza Malca, omawiające zagadkę pochodzenia w ujęciu filozoficznym (tom 1), historycznym (tom 2) i naukowym (tom 3).  

Cechą charakterystyczną całej serii jest podejście polemiczne, które pozwala czytelnikowi poznać różnorodne opinie i argumenty wybitnych uczonych prezentujących odmienne stanowiska w sprawach m.in. naturalizmu, teorii inteligentnego projektu i teorii ewolucji, a także tło historyczne toczących się debat. Na wszystkie trzy tomy składa się staranny wybór artykułów przybliżających polskiemu czytelnikowi kontrowersje dotyczące problematyki pochodzenia, która nieustannie wzbudza ogromne zainteresowanie. 

Dr Grzegorz Malec jest absolwentem studiów filozoficznych na Uniwersytecie Zielonogórskim. Napisał rozprawę doktorską na temat Spory o plagiat darwinowskiej teorii ewolucji. Wygłosił referaty na kilkudziesięciu konferencjach naukowych, napisał kilkanaście artykułów i kilka recenzji. Zajmuje się także tłumaczeniami tekstów filozoficznych, historycznych i naukowych. Obszar jego głównych zainteresowań to filozofia i historia nauki (zwłaszcza historia ewolucjonizmu i postać Karola Darwina). Interesuje się także teorią inteligentnego projektu, którą uważa za wartościową próbę wyjaśnień pochodzenia i rozwoju życia na Ziemi.

Prof. dr hab. Zenon Roskal jest pracownikiem Katedry Filozofii Przyrody i Nauk Przyrodniczych na Wydziale Filozofii Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego Jana Pawła II. W swojej pracy badawczej podejmuje problematykę z zakresu historii filozofii przyrody i historii nauki (astronomia XIX i XX wieku). Jest autorem artykułów oraz monografii poświęconych tym zagadnieniom. Napisał między innymi książki Kosmos chtoniczny, Historyczny rozwój monistycznej interpretacji kosmosu (Wydawnictwo KUL, Lublin 2012) oraz Planetoidy w świetle współczesnych koncepcji filozoficznych. Studia z epistemologii historycznej (Universitas, Kraków 2020). Aktualnie pracuje nad zagadnieniem interakcji między XIX-wieczną astronomią i anglikańską teologią naturalną.

Michael A. Flannery jest amerykańskim historykiem nauki. Studiował bibliotekoznawstwo na University of Kentucky w Lexington, a także historię na California State University i Dominguez Hills w Carson. Związał się głównie z University of Alabama w Birmingham. Jest autorem kilku książek i kilkunastu artykułów opublikowanych w czasopismach naukowych, w których głównie zajmował się historią medycyny i dziejami ewolucjonizmu. Najwięcej uwagi poświęcił postaci Alfreda Russela Wallace’a, brytyjskiego przyrodnika uznawanego powszechnie za niezależnego współtwórcę teorii ewolucji drogą doboru naturalnego. W roku 2008 nakładem wydawnictwa Erasmus Press ukazała się pierwsza jego książka na temat życia i poglądów Wallace’a – Alfred Russel Wallace’s Theory of Intelligent Evolution: How Wallace’s World of Life Challenged Darwinism [Alfreda Russela Wallace’a teoria inteligentnej ewolucji. Jak książka Wallace’a Świat życia podważyła darwinizm]. Trzy lata później ukazała się kolejna książka Flannery’ego zatytułowana Alfred Russel Wallace: A Rediscovered Life [Alfred Russel Wallace. Życie odkryte na nowo]. W kolejnych latach amerykański historyk nauki kontynuował badania nad poglądami Wallace’a, czego efektem była monografia opublikowana przez University Alabama Press pod tytułem Nature’s Prophet: Alfred Russel Wallace and His Evolution from Natural Selection to Natural Theology [Prorok natury. Alfred Russel Wallace i ewolucja jego poglądów od doboru naturalnego do teologii naturalnej]. Flannery podkreśla, że między teoriami Darwina a Wallace’a istniały pewne istotne różnice, które dotyczyły między innymi zakresu działania doboru naturalnego. Wallace w odróżnieniu od Darwina nie był przekonany do koncepcji doboru płciowego i wszelka zmienność w świecie organizmów żywych stanowiła jego zdaniem efekt działania doboru naturalnego. Druga różnica, na którą zwrócił uwagę Flannery i która była zarazem dla niego istotniejsza, polegała na uznaniu przez Wallace’a czynnika inteligentnego w ewolucji człowieka. Sam Darwin był głęboko zdziwiony, kiedy przeczytał, że Wallace uważał własności umysłowe człowieka za wynik działania jakiejś wyższej inteligencji. Wallace nie był osobą wierzącą i inteligencja, o której pisał, nie miała nic wspólnego z chrześcijańską koncepcją Boga. Flannery doszedł do wniosku, że nawet Wallace, który mocno wierzył w twórczą moc doboru naturalnego, był świadomy jego ograniczeń. Najnowsza książka amerykańskiego historyka nauki została opublikowana w roku 2020. Tym razem jest to szczegółowe opracowanie książki Wallace’a World of Life [Świat życia].

Robert J. Richards jest amerykańskim filozofem i historykiem. W 1971 roku uzyskał stopień doktora filozofii na St. Louis University. Następnie rozpoczął studia doktoranckie z historii na University of Chicago, po ukończeniu których otrzymał stopień doktora historii. Jego pierwsza i najbardziej znana książka ukazała się w 1987 roku. Praca nosi tytuł Darwin and the Emergence of Evolutionary Theories of Mind and Behavior [Darwin i początki ewolucyjnych teorii umysłu i zachowania]. Pięć lat później nakładem University of Chicago Press ukazała się kolejna książka Richardsa: The Meaning of Evolution: The Morphological Construction and Ideological Reconstruction of Darwin’s Theory [Znaczenie ewolucji. Morfologiczna konstrukcja i ideologiczna rekonstrukcja teorii Darwina]. W 2004 roku została opublikowana praca zbiorowa Darwinian Heresies [Herezje darwinowskie], której współredaktorem był Richards. Autorzy tekstów tam zawartych wygłaszają szereg nieoczywistych twierdzeń, między innymi że źródeł darwinowskiej teorii ewolucji należy poszukiwać w filozofii niemieckiej. Wśród książek amerykańskiego historyka szczególne miejsce zajmuje praca zatytułowana Was Hitler a Darwinian? Disputed Questions in the History of Evolutionary Theory [Czy Hitler był darwinistą? Kwestie sporne w historii ewolucjonizmu]. Jest to zbiór esejów podejmujących kontrowersyjne zagadnienia, między innymi – czy teoria wyłożona przez Darwina słusznie jest uważana za teoretyczną podstawę nazizmu? Ostatnia książka Richardsa pochodzi z 2016 roku i została zatytułowana Debating Darwin [Debata wokół Darwina]. Książka ta została napisana wspólnie z Michaelem Rusem i jest to zasadniczo dyskusja między dwoma znawcami historii ewolucjonizmu, którzy jednocześnie mają różne poglądy na temat inspiracji Darwina i znaczenia oraz wpływu jego poszczególnych twierdzeń. Poza książkami Richards napisał kilkadziesiąt artykułów opublikowanych w „Biology and Philosophy”, „Biological Theory”, „Annals of the History and Philosophy of Biology”, „Journal of the History of the Behavioral Sciences”, „Journal of the History of Biology” czy „Studies in the History and Philosophy of Biology and Biomedical Sciences”.

Michael B. Roberts jest angielskim teologiem i geologiem. W latach 1965–1968 studiował geologię w Oriel College w Oksfordzie. Następnie brał udział w trzyletniej geologicznej wyprawie badawczej w Afryce. Po powrocie do Anglii podjął studia teologiczne w Cranmer Hall w Durham. Obecnie prowadzi wykłady na Open Theological College i Lancaster University. Jego artykuł, którego przekład został opublikowany w niniejszym tomie, został uhonorowany przez Fundację Templetona. Należy do różnych towarzystw teologicznych, historycznych i geologicznych. Obecnie zajmuje się historią geologii, ze szczególnym uwzględnieniem poglądów Karola Darwina, Adama Sedgwicka i Williama Bucklanda. Publikował między innymi na łamach „Science and Christian Belief”, „Perspectives on Science and Christian Faith”, „British Journal for the History of Science”, „Archives of Natural History” czy „Endeavour”. Jest także autorem artykułu Teoria inteligentnego projektu: wybrane zagadnienia geologiczne, historyczne i teologiczne, zamieszczonego w publikacji zbiorowej pod redakcją Williama A. Dembskiego i Michaela Ruse’a Od Darwina do DNA. Debata wokół teorii inteligentnego projektu [„Perspektywy Nauki”, Fundacja En Arche, Warszawa 2022, s. 399–431].

Michael Ruse jest amerykańskim filozofem specjalizującym się w filozofii biologii, historii nauki (zwłaszcza ewolucjonizmu) i sporze ewolucjonizmu z kreacjonizmem. Po ukończeniu studiów na University of Bristol zdobył tytuł licencjata filozofii i matematyki, a tytuł magistra filozofii na McMaster University. Następnie wrócił na University of Bristol, gdzie uzyskał stopień doktora. W latach 1974–2000 pracował na stanowisku profesora zwyczajnego filozofii na University of Guelph. Był członkiem Royal Society of Canada i American Association for the Advancement of Science. Wykładał na licznych uczelniach jako profesor wizytujący, a także był członkiem różnych towarzystw naukowych i zdobywcą wielu grantów. Uczony jest autorem licznych książek, między innymi: The Philosophy of Biology [Filozofia biologii]; Sociobiology: Sense or Nonsense? [Socjobiologia. Sens czy nonsens?]; The Darwinian Revolution: Science Red in Tooth and Claw [Darwinowska rewolucja. Nauka w poważnych tarapatach]; Darwinism Defended: A Guide to the Evolution Controversies [Darwinizm obroniony. Przewodnik po kontrowersjach ewolucjonizmu]; Taking Darwin Seriously: A Naturalistic Approach to Philosophy [Darwin na serio. Naturalistyczne podejście do filozofii]; But Is It Science? The Philosophical Question in the Creation/Evolution Controversy [Czy to jeszcze jest nauka? Filozoficzne rozważania nad sporem ewolucjonizmu z kreacjonizmem], Monad to Man: The Concept of Progress in Evolutionary Biology [Od monady do człowieka. Ujęcie progresu w biologii ewolucyjnej]; Can a Darwinian Be a Christian? The Relationship Between Science and Religion [Czy darwinista może być chrześcijaninem? Relacja między nauką a religią]. W języku polskim ukazała się jego książka Ateizm. Co każdy powinien wiedzieć [Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, Łódź 2016]. Uczony publikował w najbardziej prestiżowych czasopismach naukowych, a jeden z jego artykułów ukazał się w polskim czasopiśmie „Filozoficzne Aspekty Genezy” [Darwin and Design, „Filozoficzne Aspekty Genezy” 2022, t. 19, nr 2, s. 19–62]. Ruse założył czasopismo „Biology and Philosophy”, a obecnie należy do zespołów redakcyjnych wielu renomowanych czasopism. Jest znany szerszej publiczności z wystąpień w licznych programach telewizyjnych, między innymi w Firing Line. Był także biegłym powołanym przez ACLU [American Civil Liberties Union] w czasie rozprawy w Arkansas w 1981 roku, podczas której unieważniono prawo dotyczące nauczania teorii stworzenia.

David N. Stamos jest kanadyjskim filozofem. W 1996 roku uzyskał stopień doktora filozofii na York University i z tą uczelnią związał całą karierę akademicką. Jego pierwsza książka – The Species Problem: Biological Species, Ontology, and the Metaphysics of Biology [Problem gatunku. Gatunek biologiczny, ontologia i metafizyka biologii] – ukazała się nakładem wydawnictwa Lexington Books w 2003 roku. Praca ta dotyczy klasycznego problemu filozofii biologii, jakim jest definicja gatunku. W 2007 roku opublikowana została druga książka kanadyjskiego filozofa, która dotyczy tego samego zagadnienia – Darwin and the Nature of Species [Darwin i natura gatunków]. Rok później ukazała się kolejna jego książka – Evolution and the Big Questions: Sex, Race, Religion, and Other Matters [Ewolucjonizm i wielkie pytania. Płeć, rasa, religia i inne sprawy] – która tym razem została poświęcona filozoficznym implikacjom ewolucjonizmu. Pisał również na temat uniwersalnych praw człowieka, historii ewolucjonizmu, poglądów Karla R. Poppera i Edgara Allana Poego. Publikował na łamach renomowanych czasopism naukowych, między innymi w „Biology and Philosophy”, „Philosophy of Science”, „History and Philosophy of the Life Sciences”, „International Studies in Philosophy” czy „Journal of the History of Biology”.

Vernon Jensen jest amerykańskim historykiem i etykiem. Przez całą karierę akademicką był związany z University of Minnesota. Zajmował się głównie etyką komunikacji i historią nauki, zwłaszcza życiem i poglądami jednego z pierwszych propagatorów darwinowskiego ewolucjonizmu Thomasa Henry’ego Huxleya. Publikował między innymi w „Journal of the History of Biology”, „Journal of Creative Behavior”, „The British Journal for the History of Science”, „Journal of Business Ethics”, „Notes and Records: the Royal Society Journal of the History of Science” i „Rhetorica”.

Jonathan Witt jest redaktorem wykonawczym w Discovery Institute i menedżerem zarządzającym w Center for Science and Culture. Posiada stopień doktora literaturoznawstwa uzyskany na University of Kansas. Przez kilka lat pracował na Lubbock Christian University, gdzie prowadził zajęcia z literatury. Od wielu lat jest związany z Discovery Institute i aktywnie propaguje teorię inteligentnego projektu. Jest współautorem kilku książek, w tym Heretyk. Podróż pewnego naukowca od darwinizmu do teorii inteligentnego projektu [„Perspektywy Nauki”, Fundacja En Arche, Warszawa 2022]; The Hobbit Party: The Vision of Freedom That Tolkien Got, and the West Forgot [Przyjęcie u Hobbita. Tolkienowska wizja wolności, o której zapomniał świat Zachodu], A Meaningful World: How the Arts and Sciences Reveal the Genius of Nature [Świat pełen sensu. Jak sztuka i nauka ujawniają geniusz natury], Intelligent Design Uncensored: An Easy-to-Understand Guide to the Controversy [Teoria inteligentnego projektu bez cenzury. Przystępny przewodnik po kontrowersji]. Jego artykuły publikowane były między innymi na łamach „Touchstone”, „Crisis Magazine”, „Philosophia Christi”, „The Princeton Theological Review”, „The Flannery O’Connor Bulletin” i „Oxford’s Literature and Theology”. Napisał również kilkadziesiąt mniejszych tekstów opublikowanych na stronach należących do Discovery Institute. Jest także producentem filmów, które podejmują zagadnienia społeczne i naukowe.

Conway Zirkle był amerykańskim botanikiem i historykiem nauki. Przez większość kariery akademickiej związany z University of Pennsylvania. W roku 1935 ukazała się jego monografia pod tytułem The Beginnings of Plant Hybridization [Początki hybrydyzacji roślin]. Książka ta jest historycznym studium hipotez na temat hybrydyzacji, ze szczególnym uwzględnieniem poglądów niemieckiego botanika Josepha Gottlieba Kölreutera. Kolejna książka amerykańskiego botanika została opublikowana w 1949 roku i przedstawia niepowodzenia rosyjskich genetyków. Praca ta została zatytułowana Death of a Science in Russia: The Fate of Genetics as Described in „Pravda” and Elsewhere [Zgon nauki w Rosji. Losy genetyki przedstawione w czasopiśmie „Pravda” i w innych źródłach]. Zirkle był ostrym krytykiem łysenkizmu i biologii marksistowskiej, czemu poświęcił opublikowaną w 1959 roku książkę Evolution, Marxian Biology, and the Social Scene [Ewolucjonizm, biologia marksistowska i scena społeczna]. Ostatnia jego książka (której współautorem jest M.J. Sirks) – The Evolution of Biology [Ewolucja biologii] – została opublikowana w 1964 roku. Zirkle jest także autorem licznych artykułów publikowanych między innymi na łamach „American Naturalist”, „Proceedings of the American Philosophical Association”, „Transactions of the American Philosophical Society”, „Isis” czy „Journal of Heredity”.

Jest to bardzo ciekawy, przez co godny polecenia, wybór artykułów dotyczących problematyki pochodzenia. Są to teksty napisane zarówno przez profesjonalnych historyków i filozofów, jak i teksty, których autorami są popularyzatorzy wiedzy naukowej i filozoficzno-teologicznej. Ośmiu intelektualistów mierzy się w tej publikacji z wieloma interesującymi kwestiami. Książka analizuje zagadnienia ewolucji kierowanej i jej związki z teologią naturalną oraz ewolucję stanowiska Karola Darwina. Wybór ten omawia również wątpliwości, które osłabiły wiarę Darwina w istnienie projektu w przyrodzie, oraz tezę, że ukazanie się opus magnum Darwina nie było przełomem w dziejach relacji pomiędzy nauką i religią. Publikacja zawiera także analizę niespójności poglądów Darwina na temat kategorii gatunku i odniesienie do słynnej debaty pomiędzy biskupem Oxfordu Samuelem Wilberforce’em i Thomasem Huxleyem. W wyborze tym nie zabrakło również tekstu przedstawiającego historię teorii inteligentnego projektu, którego autor zwraca uwagę na najczęstsze nieporozumienia związane z tym ujęciem. Każdy czytelnik znajdzie w tej publikacji coś, co go zainteresuje. – dr hab. Krzysztof Kilian, prof. Uniwersytetu Zielonogórskiego

Książka rzuca nowe światło na dzieje poznawania genezy i rozwoju życia na Ziemi, a także na współczesne spory filozoficzne i badania naukowe wokół tych zagadnień. Ośmiu znakomitych autorów stara się przełamać niektóre z zakorzenionych przekonań o naturze świata żywego i miejscu, jakie zajmuje w nim gatunek Homo sapiens. Wyjaśniają oni wiele nieporozumień dotyczących używanych terminów, interpretacji faktów, metod badań, a nawet implikacji teologicznych. Książka akcentuje i przywraca, sięgające starożytnego filozofa Anaksagorasa, istotne znaczenie przyczyny celowej w wyjaśnianiu pochodzenia czegokolwiek oraz stanowi wyzwanie dla naturalizmu ewolucjonistycznego. Jest to wspaniała pozycja dla osób dociekających źródeł współczesnych kontrowersji powstałych na pograniczu filozofii, nauki i teologii. – prof. dr hab. Marian Wnuk