Fenomen człowieka. O precyzyjnym dostrojeniu natury do istnienia ludzi

Seria Wyjątkowy Gatunek 

Czy ludzie są przypadkowymi wytworami ślepego i obojętnego Wszechświata? A może są beneficjentami uprzednio zaplanowanego kosmicznego porządku, dzięki któremu mogli powstać i się rozwijać? Michael Denton, światowej sławy australijski biochemik, przedstawia serię danych naukowych z takich dziedzin, jak fizyka, chemia czy biologia – szczególną uwagę zwracając na właściwości węgla, wody i tlenu – i dochodzi do nieoczywistego dla dzisiejszych badaczy wniosku, że nasz Wszechświat został tak zaprojektowany, by pojawiło się życie, a zwłaszcza inteligentne życie.  

Denton w pewnym sensie wraca do idei uprzywilejowanej pozycji człowieka, która od czasów Darwina nie cieszyła się większym zainteresowaniem, ale ten powrót nie jest motywowany religijnie, lecz naukowo. Australijski uczony jest krytykiem kreacjonistycznego podejścia do świata przyrody, zgodnie z którym człowiek jest istotą odrębną od innych organizmów. Denton twierdzi, że istnieje nieprzerwana ciągłość świata organicznego, a wszystkie żywe istoty występujące na Ziemi są formami naturalnymi w najgłębszym sensie tego słowa – podobnie jak naturalne są kryształy soli, atomy, wodospady czy galaktyki. Człowiek także jest istotą naturalną, niemniej jego niepowtarzalne cechy sprawiają, że można uznać go za wyjątkowy gatunek. 

Michael Denton 

Australijski biochemik. Ukończył studia na wydziale medycznym Bristol University, a na King’s College uzyskał tytuł doktora biochemii. W latach 1990–2015 był zatrudniony na wydziale biochemii University of Otago w Nowej Zelandii. W 1985 roku wydał słynną książkę pt. Kryzys teorii ewolucji. Jest również autorem prac Przeznaczenie natury. Co prawa biologii mówią o naszym miejscu we Wszechświecie (1998 rok) i Teoria ewolucji. Kryzysu ciąg dalszy (2016 rok). Publikował również w czasopismach naukowych, jak „Nature”, „Nature Genetics”, „BioSystems”, „Human Genetics” oraz „Biology and Philosophy”. Prowadził wykłady na uniwersytetach na całym świecie. 

Fenomen człowieka jest jego piatą książką z serii „Wyjątkowy Gatunek”, po publikacjach Władcy ognia, Fenomen wody, Dzieci światła i Niesamowita komórka.  

W Krakowie na uroczystościach zorganizowanych z okazji pięćsetnej rocznicy urodzin Mikołaja Kopernika, w 1973 roku Brandon Carter skonstatował, że prawa fizyki, stałe fizyczne oraz warunki brzegowe i początkowe Wszechświata są takie, jakie być powinny, by umożliwić powstanie opartego na węglu życia w Kosmosie, a w konsekwencji również człowieka. Tym samym do pewnego stopnia zakwestionował zasadę kopernikańską, według której w kosmosie nie ma jakichś szczególnie wyróżnionych miejsc, a człowiek nie jest centrum Wszechświata. Zwrócenie uwagi przez Cartera na „dostrojenie” warunków panujących w kosmosie do tego, by mogła się w nim pojawić inteligentna istota, w pewien sposób przywraca człowiekowi jego wyróżnioną pozycję we Wszechświecie. Niewielkie bowiem zmiany stałych fizycznych spowodowałyby, że warunki panujące w kosmosie nie pozwoliłyby na zaistnienie rozumnego obserwatora. Jest to treść tzw. zasady antropicznej. Po Carterze wielu autorów formułowało swoje wersje zasad antropicznych. Toczą się też wokół nich ożywione dyskusje. Monografia Michaela J. Dentona, Fenomen człowieka. O precyzyjnym dostrojeniu natury do istnienia ludzi jest jednym z głosów w tej dyskusji.  

Tym, co wyróżnia pracę Dentona spośród innych o podobnej tematyce, jest kompleksowy opis szeregu przystosowań przyrody niezbędnych, by pojawiła się inteligentna istota, której własności biologiczne są takie jak człowieka i, co więcej, która jest zdolna do tworzenia cywilizacji i kultury. Denton nie koncentruje się na adaptacjach organizmów do środowiska, a niejako odwrotnie: podaje szereg wyjątkowych przystosowań przyrody do biologii człowieka. Autor opisuje własności m.in. wody, powietrza, tlenu, azotu, dwutlenku węgla, żelaza, miedzi, glinu, gleby, światła słonecznego, fal elektromagnetycznych, światła widzialnego, ozonu, pary wodnej. Te własności sprawiają, że na Ziemi powstały takie warunki, dzięki którym może istnieć i funkcjonować człowiek, a także inne gatunki biologiczne. 

Denton precyzyjnie opisuje także zależności między własnościami przyrody a budową i funkcjonowaniem kluczowych dla istnienia człowieka narządów, jak płuca, serce i układ krwionośny, mózg i układ nerwowy oraz szkielet. Co więcej, właściwości związków chemicznych, takich jak tlen, dwutlenek węgla i azot, umożliwiły proces spalania, a człowiek ujarzmiając ogień, doprowadził do powstania i rozwoju techniki.  

Denton pokazuje zarazem, że budowa i funkcjonowanie organizmów o własnościach zbliżonych do tych, które posiada człowiek, są ściśle skorelowane z własnościami przyrody. Twierdzi też, że każda inteligentna istota w kosmosie musiałaby być oddychającym tlenem atmosferycznym organizmem lądowym o rozmiarach zbliżonych do człowieka. 

Warte podkreślenia jest również to, że Denton zwraca szczególną uwagę na to, iż możliwość rozwoju cywilizacji, w szczególności zdobyczy techniki XXI wieku, jest ściśle uzależniona od podstawowych własności przyrody. W pewnym sensie przyroda była od początku jakby przygotowana, by umożliwić rozwój techniki.  

Autor wielokrotnie stwierdza, że właściwości przyrody antycypują istnienie organizmów lądowych oddychających powietrzem atmosferycznym, stałocieplnych, mających układ krwionośny i układ nerwowy taki jak człowiek, że „przyroda w pewnym sensie się nas spodziewała”. Istnieje zatem głęboki związek między człowiekiem a kosmosem, związek wskazujący na to, że Wszechświat został w subtelny sposób dostrojony do potrzeb człowieka. Denton stwierdza, „że wydaje się, iż od samego początku niezwykle przewidująco w przyrodę wbudowany był wachlarz własności precyzyjnie skalibrowanych dla potrzeb istot o budowie fizjologicznej i anatomicznej takiej jak nasza, uwzględniających naszą zdolność podążania ścieżką technologicznego oświecenia od epoki kamienia aż do chwili obecnej”. 

Teza ta może wydawać się kontrowersyjna, z czego autor zdaje sobie sprawę. Niemniej przytoczone przez niego dane pokazują, że prawa przyrody i własności różnych jej elementów nie mogą być dowolne, muszą się mieścić w bardzo wąskich zakresach, gdyż inaczej nie byłoby obserwatora, który może poznawać te prawa i zastanawiać się nad sensem swego istnienia.  

Jeżeli nawet uzna się wyciągane przez Dentona wnioski, zwłaszcza dotyczące początkowego zaprojektowania przyrody, za zbyt daleko idące, warto sięgnąć po jego pracę, gdyż w przystępnej formie prezentuje odkrycia fizyki, chemii i biologii pokazujące, że Wszechświat, w którym istniejemy, jest niezwykłym miejscem, miejscem – jak twierdzi autor – w szczególny sposób dostrojonym do pojawiania się człowieka.
– prof. dr hab. Anna Lemańska

Każda ważna dziedzina nauki zasługuje na ciągłą reewaluację. Myśl, iż jakaś dziedzina badań jest już ugruntowaną wiedzą i dlatego nie można poddać jej krytycznej analizie, jest szkodliwa dla nauki. Kierując się tą zasadą, z pełnym przekonaniem polecam czytelnikom książkę Michaela Dentona. Podczas gdy wiele publikacji naukowych na temat pochodzenia życia koncentruje się na kwestii ewolucji biologicznej, inne na pierwszej komórce, a jeszcze inne na precyzyjnym dostrojeniu stałych fizycznych i narodzinach wszechświata, najnowsza książka Dentona wnosi świeży powiew do tej dziedziny badań, ponieważ jej autor zwraca uwagę na zdumiewający stopień przystosowania przyrody do istnienia zaawansowanego życia ujawniający się w chemii.
 – Henry F. Schaefer III, PhD, Graham Perdue Professor of Chemistry i dyrektor Ośrodka Chemii Obliczeniowej Uniwersytetu Georgii, członek American Academy of Arts and Sciences 

 „Człowiek jest wytworem przyczyn, które nie przewidywały celu, do którego zmierzały”. Te słowa filozofa Bertranda Russella to być może najbardziej spektakularne błędne twierdzenie XX wieku. Tymczasem Michael Denton przedstawia w swojej książce mnóstwo dowodów naukowych pokazujących coś dokładnie przeciwnego: wszechświat precyzyjnie ucieleśnia cel, dla którego został zbudowany. 
– Michael Behe, PhD, profesor nauk biologicznych w Lehigh University, autor książek Czarna skrzynka Darwina, Granica ewolucji i Dewolucja  

Mamy co prawda ogólną świadomość dostrojenia różnych praw i stałych fizyki, dzięki któremu nasz planetarny dom jest wyjątkowo dobrze dopasowany do inteligentnego życia, jednakże Michael Denton przedstawia dodatkowy, zdumiewający wachlarz cech przyrody wskazujących na jej wcześniejsze przystosowanie do złożonego, opartego na węglu, wysokoenergetycznego i metabolicznie wydajnego życia, prowadząc nas w innym kierunku i przenosząc to przystosowanie na zdecydowanie wyższy poziom. Elokwentnie i przekonująco opisuje niezwykłe przystosowanie tlenu, azotu i wody, manifestujące się zarówno w cyklu hydrologicznym, jak i w zasadzie działania układu oddechowego i układu krążenia. Podkreśla kilka zaskakujących i intrygujących obserwacji, takich jak związek między naprężeniem ścianek w naczyniach krwionośnych o małej średnicy a ich zdolnością do wytrzymywania stosunkowo wysokich ciśnień hydrostatycznych, co opisuje sprzeczne z intuicją prawo Laplace’a. Denton przedstawia nie tylko zdumiewające, konkretne formy adaptacji, ale także zaskakujące wcześniejsze przystosowanie podstawowych praw fizyki i chemii, co stanowi szczególne wyzwanie dla każdego wyjaśnienia naturalistycznego i wskazywać może na niezwykły, sięgający w przyszłość zamysł. Gdzie spojrzeć, wszędzie można dostrzec teleologię. 
– David Galloway, MD DSc FRCS FRCP FACS FACP, były prezes Royal College of Physicians and Surgeons of Glasgow, honorowy profesor chirurgii College of Medical, Veterinary & Life Sciences, University of Glasgow  

Jeśli klasyczną pracę Lawrence’a Hendersona z 1913 roku The Fitness of the Environment uznalibyśmy za tom pierwszy dzieła o przystosowaniu przyrody, to książkę Michaela Dentona z 1998 Przeznaczenie natury powinniśmy uznać za jego tom drugi. Jeśli ktoś jednak sądzi, że Denton swoją książką zamknął to dzieło, byłby w błędzie, ponieważ moim zdaniem jego kolejnej pracy, Fenomen człowieka, można w pełni zasłużenie przypisać status tomu trzeciego. Autor przedstawia w niej nowe, znaczące przykłady wcześniejszego przystosowania przyrody do naszego istnienia wspierające przyjmowaną przez niego perspektywę antropocentryczną. 
– Dr Guillermo Gonzalez, astronom, astrobiolog i współautor książki Wyjątkowa planeta 

Michael Denton przedstawia bardzo oryginalne, nowatorskie podejście do argumentacji teleologicznej przemawiającej za projektem. Wcześniejsze podejścia koncentrowały się na danych empirycznych wskazujących na projekt w formie mało prawdopodobnych stałych fizycznych i praw wszechświata lub na nieprawdopodobnych złożonych zjawiskach w biologii. Tymczasem Denton dowodzi, że złożone własności światła, węgla, wody, powietrza, ognia i metali przyczyniają się do wyjątkowego wcześniejszego przystosowania środowiskowego przyrody do ludzkiej biologii, co sugeruje, że wszechświat nie jest po prostu dostrojony do jakiegokolwiek życia, ale został specjalnie zaprojektowany dla nas i dla naszego rozwoju kulturowego i technicznego. 
– Günter Bechly, doktor paleontologii w Uniwersytecie Eberharda Karola w Tybindze, kurator naukowy w Państwowym Muzeum Historii Naturalnej w Stuttgarcie w latach 1999–2016, Senior Fellow organizacji Center for Science and Culture 

Fenomen człowieka to mistrzowskie podsumowanie dotychczasowej pracy Michaela Dentona. Przez ostatnie kilka lat uzasadniał, że przyroda jest w wyjątkowy sposób przystosowana – niejako z góry przygotowana – do tego, aby umożliwić istnienie istot o naszych cechach fizycznych. Ta książka zbiera wszystkie wcześniej przedstawione świadectwa. Gdyby własności światła, słońca, wody, tlenu i węgla nie były dokładnie takie, jakie znamy, nie byłoby nas tutaj. Gdyby ziemska atmosfera była inna lub położenie Ziemi i jej skład fizyko-chemiczny były inne, życie w znanej nam postaci nie mogłoby na niej istnieć. Tego rodzaju argumentacja może się nam wydawać banalna, lecz wcale taką nie jest. Zamiast mówić „też mi coś, pasujemy do środowiska, ponieważ jesteśmy do niego przystosowani”, musimy przyznać, że – patrząc z drugiej strony – okazuje się, iż dokładne własności chemiczne pierwiastków uformowane w ogniu stworzenia zostały wstępnie przystosowane, aby umożliwić istnienie bytom takim jak my – oddychającym powietrzem, wysokoenergetycznym, dwunożnym i lądowym, o takiej jak nasza fizjologii. Wydaje się, że sama chemia życia została zaprojektowana właśnie z myślą o nas! Jeśli ta hipoteza wydaje ci się absurdalna lub banalna, przeczytaj koniecznie tę książkę, a być może pod wpływem ciężaru przedstawionych w niej dowodów zmienisz zdanie. 
– Ann Gauger, PhD, biolog, Senior Fellow organizacji Center for Science and Culture, współautorka książki Science and Human Origins 

Fenomen człowieka Michaela Dentona to majstersztyk i dlatego powinien odegrać istotną rolę w przyszłych debatach dotyczących tego, czy obecność ludzi na Ziemi to wynik przypadku, jak utrzymuje materializm darwinowski. Książka jasno pokazuje, że kwestia ta została już rozstrzygnięta, a odpowiedź na pytanie zawarte w poprzednim zdaniu jest przecząca. Nie jesteśmy żadnym przypadkiem. Oto lekarz medycyny i doktor biochemii, którego rozległa wiedza rozciąga się od fizjologii i chemii po fizykę i anatomię, przytacza niewiarygodną liczbę ustalonych ponad wszelką wątpliwość faktów pokazujących, że Ziemia oraz własności fizyczne i chemiczne materii są doskonale przystosowane do istnienia ludzi. Liczne aspekty rzeczywistości są precyzyjnie dostrojone i dokładnie takie, jakie powinny być, niczym wykwintna, delikatna, idealnie dopasowana rękawiczka z ponad milionem palców o różnych kształtach, rozmiarach i fakturze. Nie ma tu mowy o przypadku i dlatego podoba mi się to, co powiedział Yogi Berra: „Zbyt wiele tu przypadków, by było to przypadkiem”.
– Geoffrey Simmons, MD, były członek władz organizacji American Academy of Disaster Medicine, autor książek What Darwin Didn’t Know i Billions of Missing Links  

Dr Michael Denton w swojej niezwykłej książce pokazuje w sposób naukowy, że przyroda jest w wyjątkowy sposób przystosowana do życia. I to nie tylko do życia jako takiego, ale w szczególności do istnienia nas samych. Denton opisuje wiele „zespołów elementów przystosowania”, które współgrając z sobą, umożliwiają istnienie ludzi oraz techniki. Rezultat jego pracy jest imponujący. 
– Jonathan Wells, PhD, biolog, Senior Fellow organizacji Center for Science and Culture, autor książek Ikony ewolucji, Mit śmieciowego DNA i Zombie-nauka 

Michael Denton zebrał zdumiewające elementy w całym zbiorze przystosowania przyrody i pokazał, jak znaczenie każdego z nich okazuje się mieć jeszcze większe znaczenie właśnie w tym zbiorczym ujęciu, aniżeli w oderwaniu od pozostałych. Wszystkie te elementy czekają, abyśmy mogli je zaobserwować, zrozumieć i wykorzystać, dzięki czemu za sprawą naszych procesów poznawczych możemy płynnie połączyć w jedną całość świat przyrody i świat naszej cywilizacji. Możemy być wdzięczni Dentonowi za jego wszechstronną ciekawość i umiejętności, zarówno umiejętności poruszającego się swobodnie w wielu dyscyplinach naukowca, jak i autora, który w przystępny sposób przedstawia nam ważkie prawdy. Fenomen człowieka to niezwykłe osiągnięcie i wspaniałe ukoronowanie dorobku jego całego życia.
– Douglas Geivett, profesor filozofii, Talbot School of Theology, Biola University 

W tej wspaniałej książce dr Denton proponuje niezwykłą podróż przez oszałamiający krajobraz odkryć naukowych, prowadzącą nas do wielkiego finału: zdumiewającego przystosowania przyrody do istnienia ludzkości. Fenomen człowieka to wszechstronny i ze wszech miar przekonujący przegląd istotnych danych empirycznych skłaniający każdą rozumną osobę do uznania tego, iż my, ludzie, byliśmy przewidziani, zaplanowani od samego początku. Autor nie wymusza na nas takiego wniosku i niektórzy czytelnicy mogą go odrzucić, niemniej robiąca wrażenie książka Dentona sprawia, że jedno staje się niezaprzeczalnie jasne: dane empiryczne już zawyrokowały – przyroda jest w zdumiewający sposób przystosowana do istnienia człowieka. Jesteśmy rzeczywiście najbardziej uprzywilejowanym gatunkiem. 
– Marcos Eberlin, PhD członek Brazylijskiej Akademii Nauk, były prezes International Mass Spectrometry Foundation, założyciel Thomson Mass Spectrometry Laboratory, zdobywca prestiżowego Medalu Thomsona (2016) i autor książki Dalekowzroczność: jak biochemia ukazuje plan i celowość życia   

Swoje oszałamiające twierdzenie, iż wszechświat jest do nas „wyjątkowo przystosowany”, Denton wspiera równie oszałamiającą masą świadectw naukowych. Można już teraz podarować sobie poszukiwania innych dziwnych form inteligentnego życia w zakątkach kosmosu. Jeśli gdzieś we wszechświecie znajdziemy jakieś inteligentne istoty, będą one musiały być bardzo podobne do nas. 
– Douglas Axe, profesor biologii molekularnej na Biola University, autor książki Niepodważalne: jak biologia potwierdza naszą intuicję, że życie jest zaprojektowane